"Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια
Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί
Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο
Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια
Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ
Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,
Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω
Ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.
Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά".
Μ. Αναγνωστάκης, «Στο παιδί μου...»
(Από τη συλλογή: Ο στόχος, 1970)
Ως έναυσμα ορισμένων σκέψεων θα άξιζε να τεθεί μία επισήμανση και μόνον, για το στόχο και τη μέθοδο που εμπεριέχει το παρόν έργο: η πρόθεση του συγγραφέα Κάσδαγλη να συνομιλήσει πολιτικά με τον νεαρό υιό του – κι εφόσον αυτή η τρόπο τινά “ιδεολογική παρακαταθήκη” τίθεται ελεύθερη μέσα κι από τη δημόσια ανάγνωση, με δηλωμένη την μέριμνα του πολικού κι οξυμμένη αίσθηση χιούμορ –ο τρόπος του Κάσδαγλη, η μέθοδός του– ο επηρεασμός της δεν αποκρύπτει τη φιλοδοξία του συγγραφέα να αγγίξει και τον σημερινό ώριμο αναγνώστη.
Θέλω να επιμείνω στο όρο του «ώριμου αναγνώστη». Υπερφαλαγγίζει τον όρο του «αριστερού αναγνώστη», τον οποίο ενδεχομένως να συμπέρανε κανείς εκ του τίτλου ως τον πιθανότερο παραλήπτη του βιβλίου. Αδιαφορεί δε, πλήρως για τον «κομματικό αναγνώστη», παρότι ούτε οι προτιμήσεις, οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις του Κάσδαγλη με την κομματική –κυρίως– Αριστερά αποσιωπούνται ή συγκαλύπτονται. Κάθε άλλο.
Όμως αυτή η στοχαστική, κι όχι σπάνια, αυτοσαρκαστική χαρτογράφηση της μεταπολιτευτικής πορείας της Αριστεράς από τον συγγραφέα είναι αδιανόητο να αφορά μόνο το οικείο του «αναγνωστικό κοινό» ή «ακροατήριο». Διότι είναι ανώριμο –ιδού η αντιδιαστολή με τον όρο και τη συνθήκη του «ώριμου αναγνώστη»– υπό το βάρος της πανδηλούμενης χρεοκοπίας του πολιτικού μας συστήματος να επικοινωνεί κανείς με τον «αφαλό» του – το περισσότερο με τον ίσκιο ή τους ίσκιους του. Και ο συγγραφέας μέσα κι από τις πιο ευρυγώνιες σελίδες του σαφώς και πολλαπλώς το εκφράζει: αρκετά παγιδεύτηκε στις σκιές της η Αριστερά. Από τα «φαντάσματά» της, όπως δηλώνει πιο ανοιχτά στο 6ο κεφαλαίό του βιβλίου. Όσο για τις σκιές ή τα φαντάσματα του λεγόμενου Κέντρου και της αναγνωριζόμενης ως δεξιάς πολιτικής, τους ποικίλους μετασχηματισμούς του εγχώριου και διεθνούς «κακού λύκου»,…όλα τους, τα βιώνουμε ως κοινωνία συνολικά στο πετσί μας χρόνια τώρα.
(...)
Διόλου ρητορικά ερωτώ: γίνεται – έχει, πάει να πει, νόημα υπάρξεως η λογοτεχνία ως αντικείμενο εξετάσεως; Κι αν γίνεται, πώς; Πώς προκύπτει –πέρα από βαθμολογίες και τελικές κατατάξεις– νόημα; Νόημα παιδευτικό, έστω φιλο-λογικό.
Aς ξεκινήσουμε με το δεδομένο, πως η λογοτεχνία έχει την τιμητική της στα εξεταστέα–μετεξεταστέα–εισακτέα και τα λοιπά αξιολογικά «–τέα» της εκπαιδεύσεως σε όλες της τις βαθμίδες. Έως τις εξετάσεις εκπαιδευτικών του ΑΣΕΠ. Έως τις εξετάσεις δασκάλων και νηπιαγωγών για την εισαγωγή της στα Διδασκαλεία της χώρας –όπου και η επικαιρική αφορμή για τούτο το σχόλιο.
Δεν είναι η πρώτη φορά όπου εκφέρεται ο σχετικός προβληματισμός. Όπως επίσης, δεν είναι άγνωστα τα επιχειρήματα υπέρ της ένταξης της λογοτεχνίας στα εξεταστικά προγράμματα μεγάλου μέρους των ανθρωπιστικών σπουδών, οπωσδήποτε σε ολόκληρη την γκάμα των επιστημών που διασυνδέονται με τη διδασκαλία και μελέτη του προφορικού και του γραπτού λόγου.
Δε είναι η πρόθεσή μας να επαναλάβουμε τα αυτονόητα: όπως το ότι το «πώς» των εξετάσεων συναρμόζεται –οργανικά, θα λέγαμε με μια σκόπιμη δόση πλεονασμού– με το «τι» εξετάζεται. Όπως το ότι όποιες υψηλόφρονες προθέσεις –προαγωγή φιλαναγνωσίας, (συγ)κριτική μελέτη κειμένων– δεν βρίσκουν την ενσωμάτωσή τους σε αυτό το εξεταστικό «πώς».
Το καίριο όσον αφορά τη σχέση λογοτεχνίας και σχολείου –ευρύτερα– υποδηλώνεται στο πρόσφατο άρθρο του Γ. Παπαθεοδώρου με τίτλο «Λογοτεχνία και Πολιτισμός» (Κωπηλάτες, τεύχος 3ο, σελ. 31-35): «Το ζήτημα δεν είναι αν η λογοτεχνία διατηρεί το συμβολικό της κεφάλαιο μέσα στη δημόσια σφαίρα, άλλα, αν και σε ποιο βαθμό, η κριτική γνώση και πρόσληψη της λογοτεχνίας, έτσι όπως αυτή παρέχεται (και αξιολογείται, προσθέτουμε) από της επίσημους εκπαιδευτικούς θεσμούς, προάγει μία ιδιαίτερη αντίληψη και σχέση της λογοτεχνίας με την κοινωνική πραγματικότητα: πώς, με άλλα λόγια, η ανάγνωση της λογοτεχνίας μπορεί να μετατραπεί από στερεοτυπική «κιβωτός αξιών» και «καλλιέργειας» σε σημαίνουσα πολιτισμική πρακτική, που διαμορφώνει αλλά και μεταμορφώνει τις συνειδήσεις των πολιτών».
Για ποιού είδους «διαμόρφωση/μεταμόρφωση συνειδήσεων» –ή ό,τι άλλο μεγαλόστομο– να γίνει λόγος, όταν σε εισαγωγικές εξετάσεις για μετεκπαίδευση μάχιμων δασκαλών και νηπιαγωγών το σκεπτικό και οι απαιτήσεις των σχετικών θεμάτων παραπέμπουν –ακόμη και στο ύφος– σε εξετάσεις Λυκείου (Σημ.: Για την εξεταστέα ύλη και τα θέματα της περιόδου 1999-2007 –μεταξύ πολλών άλλων συναφών στοιχείων– βλ. http://www.alfavita.gr/egiklioi/egiklioi20071029b.php): φέτος με εξεταστική αιχμή την «Απιστία» του Κ. Π. Καβάφη, πέρσι με της «Δημοσίους υπαλλήλους» του Κ. Καρυωτάκη κ.ο.κ.;
Με λόγια απλά: μέσα σε τρεις ώρες ένας εκπαιδευτικός, με πενταετή τουλάχιστον προϋπηρεσία, θα πρέπει να ανταποκριθεί σε θέματα κατ’ εξοχήν φιλολογικής αποστήθισης και παπαγαλίας (όπου επιπλέον, κάθε συνιστώσα του θέματος άνετα διεκδικεί την αναγωγή της σε ευμεγέθη κι αυτόνομη διάλεξη), προκειμένου να επιτύχει το 1/3ο της εισόδου του στη διετή μετεκπαίδευσή του!
Να μιλήσει κανείς για παρωδία του λογοτεχνικού κόσμου; Του εκπαιδευτικού χώρου; Και για τα δυο μαζί; Ή μήπως, αν το πράξει θα διολισθήσει στην υπερβολή;
Ναι, αν υπερβάλλει και η ποιήτρια και ακαδημαϊκός Κ. Δημουλά, η οποία σε μία από τις σπάνιες τηλεοπτικές της παρουσίες (ΝΕΤ, εκπομπή: «Στα άκρα», 3/1/2009. Στο διαδίκτυο βλ. http://www.greektube.org/content/view/49472/2/), σχολίασε αναφορικά με την ένταξη δύο ποιημάτων της στην εγκύκλια σχολική παιδεία, πως είναι μία «αφορμή να με μισήσουν πολλά παιδιά και πολλοί φιλόλογοι».
http://www.alfavita.gr/artra/art2_3_10_1
