Σχετικά με την ελληνική αίσθηση του χρόνου

Απ' τα διαβάσματα του τελευταίου μήνα -ημέρα που είναι- ας διαλέξω το πιο πρόσφατο. "Time out" - του Στέλιου Ράμφου: βρήκα αρκετές ενδιαφέρουσες ιδέες - που αφορούν προσεγγίσεις στο θέμα της αίσθησης του χρόνου α λα γκρεκ.                 

Συμφωνώ με τις ευφραδείς επισημάνσεις του για τη γραφειοκρατία, την ημετεροκρατία, για τις φανερές πια πνευματικές υποδηλώσεις του Αθηναϊκού αρχιτεκτονικού κάδρου της μεσοτοιχίας, της αντιπαροχής και του συμπιεσμένου ιδιωτικού χωρόχρονου. Ευρηματική εκτιμώ πως είναι η ανάλυση των ψυχολογικών και ανθρωπολογικών πυρήνων ιδιαιτέρα της αναβλητικότητας, του φθόνου («το χαρακτηριστικότερο ίσως ελληνικό συναίσθημα») και του φόβου – οι οποίοι έχουν καταλυτικό ρόλο στην διαμόρφωση του ιστορικού μορφώματος που αποκαλούμε στην Ελλάδα «Μεταπολίτευση». Εξαιρετικά εύστοχη δε η διάγνωση του όσον αφορά την κυρίαρχη στην Ελλάδα "ιδεολογία του ακινήτου".

Όμως.

Και για τον Ράμφο ακόμη το κείμενο είναι γεμάτο ανεξήγητες ασάφειες και βερμπαλισμούς (ίσως το φαινόμενο που καταγγέλλει ο Ράμφος για τους ποικίλους ναρκισσισμούς του Έλληνα – να μην αποκλείει κι έναν δικό του υφολογικό ναρκισσισμό) και το χειρότερο, ορισμένες κοινοτυπίες που καθιστούν αδύναμη την επιχειρηματολογία του. Το πιο σοβαρό όμως ολίσθημα είναι ο Επίλογος του.

Σε αυτόν επενδύει την κατάρρευση του βασικού του εντοπισμού όσον αφορά τη σχέση του Έλληνα με τον χρόνο. Μέχρι τον Επίλογο του ο Ράμφος διαρκώς επισημαίνει πως η κυριότερη αιτία για την οποία ο Έλληνας αναβάλει, καθυστερεί, «χρονοτριβεί», οφείλεται στην ανατολίτική κληρονομιά της Ορθοδοξίας του 11^ου αιώνα – σύμφωνα με τις οποία όλες οι πολιτικές λύσεις θα έλθουν σε ένα εξω-ιστορικό είδος του χρόνου.

Αν όχι κατηγορεί, τουλάχιστον μέμφεται το σύγχρονο ελληνικό πολιτικό προϊόν της ορθόδοξης μεταφυσικής (μιας μεταφυσικής η οποία για τον Ράμφο δεν πρόλαβε να γνωρίσει εγκαίρως την Αναγέννηση της εξ αιτίας της οθωμανικής κατάκτησης τον 14^ο αιώνα μ.Χ.): «η κακή σχέση με τον χρόνο αποθαρρύνει την ελπίδα στο ιστορικό επίπεδο και την ενθαρρύνει στο θρησκευτικό και μυθολογικό» (σελ. 28).

Στον αντίποδα αυτής της ανάλυσης το δοκίμιο του Ράμφου καταλήγει: "Εκτός του μεταιστορικού σκοπού κάθε αμφισβήτηση, από το συλλαλητήριο έως την εξέγερση, μένει απλός βρυχηθμός του Νεάντερταλ, οχλική αντίδραση, η οποία κάνει τα όρια της νομιμότητος και της ανομίας δυσδιάκριτα, απειλεί μάλιστα την ίδια την κοινωνική συνύπαρξη στα πλαίσια των θερμών υιοθετώντας τη διαλεκτική της βίας» (σελ. 57).

Κατά την άποψη μου στο σημείο αυτό γίνεται ολοφάνερο ότι ο Ράμφος του Επιλόγου τραβάει απροκάλυπτα το χάλι πάνω σε ό,τι έστησε και ανέδειξε ο Ράμφος των λογικών επιχειρημάτων και της αναλυτικής προσέγγισης.

Σκέφτομαι όμως μήπως είμαι υπερβολικά αυστηρός με έναν διανοητή που λογοδοτεί συγχρόνως σε δύο σχολές σκέψης οι οποίες είναι πολύ δύσκολο (ίσως και ανέφικτο) να συγκεραστούν: την πατερική ορθοδοξία και τη Δυτική σκέψη που αναπτύχθηκε την επαύριον του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ίσως.

(ΥΓ: Θυμίζω πως για τον Ράμφο το δίλλημα των πρόσφατων εθνικών εκλογών, αλλά και των εκλογών της 12^ης Ιουνίου, δεν είναι «Μνημόνιο ή Αντιμνημόνιο», αλλά «Ευρώπη ή Αφρική»).