Λίγο πριν το τέλος αυτού του παλλόμενου κάτω απ' τα πόδια μας Έτους – αφήνουμε στις εκβολές του, με το Θαλάκι, ένα αγαπημένο μας τραγούδι, για να το πάρει ο νέος χρόνος και να το ταξιδέψει στις άπειρες μοίρες του κόσμου.
Του –κατά Roland Orzabal– τρελού μας κόσμου.
"Mad World".
Καλή σας ακρόαση!
1.
Μαρία Γιαγιάννου, «Το μέλος φάντασμα» (εκδ. Μελάνι,
2021): ό,τι πιο φρέσκο διαβάσαμε το τελευταίο διάστημα σε επίπεδο ελληνικής ή
μεταφρασμένης μυθοπλασίας.
Μαεστρικά στημένο, λέξη
προς λέξη, κεφάλαιο προς κεφάλαιο, η Μ. Γιαγιάννου, στο τελευταίο της μυθιστόρημα,
παίζει με όλες τις μεγάλες της αγάπες (ήδη από την «Μελαννίπη», έργο του 2012 ή το «Μπαλαντέρ»,
του 2015): την γλώσσα, τα κειμενικά είδη, τις επιστήμες που περιγράφουν κι
ερμηνεύουν τον άνθρωπο – ανοιγοκλείοντας τα σαν βιρτουόζος του ακορντεόν.
Μα τι μουσική μάς
παραδίδει η συγγραφέας – με το «Μέλος
φάντασμα»! (Ο ίδιος ο τίτλος, άλλωστε, βρίθει ποικίλων υποδηλώσεων και
σημασιών που σε προτρέπουν να στοχαστείς αναδρομικά πάνω στον αφηγηματικό άξονα
και τις προβληματικές του με εξίσου πληθυντικό τρόπο).
Σαπώ, που λένε και οι Γάλλοι!
2.
Γιόζεφ Τσάπσκι, «Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση»
(Μετ. Λ. Τσιριμώκου, εκδ. Ποταμός, 2021). Εκ πρώτης όψεως ηχεί ως κάτι σχεδόν
αδιανόητο: Μέσα στην πολύμηνη αιχμαλωσία του 1940-1941, 400 πολωνοί αξιωματικοί
ασχολούνται με τον Προυστ; Μα είναι δυνατόν; Μέσα στον εγκλεισμό και στις εν
γένει κακουχίες του πολέμου;
Ποιος όμως, στ’ αλήθεια,
απορεί; Είναι η πρώτη φορά που η τέχνη κρατάει όρθιο τον άνθρωπο μέσα στον
ζόφο;
Εδώ πάντως έχουμε και
κάτι ιδιάζον: ο Γιόζεφ Τσάπσκι, ο
συγγραφέας ή πιο σωστά, ο συντάκτης αυτών των περί Προυστ διαλέξεων, περιέχει σε τέτοιο βαθμό το θέμα του (το προυστικό
σύμπαν) θα έλεγε κανείς σαν ένας ομοτράπεζος του ίδιου του Προυστ, με τα βιβλία
του Γάλλου δημιουργού, μάλιστα, υπό μάλης!
Κι όμως
δεν έχει τίποτα μαζί του –μέσα σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης πώς θα ήταν αυτό
δυνατόν;– εκτός από την σπινθηροβόλα μνήμη του και φυσικά, ένα ταλέντο ομιλητή
και διανοουμένου που υπηρετεί την αγάπη του για τον Προυστ – παρά την προδίδει.
Η μετάφραση στα νέα ελληνικά, αλλά και γενικότερα η φιλολογική επιμέλεια της Λίζυς Τσιριμώκου, λεπτεπίλεπτο κέντημα!
3.
Δημήτρης Παπανικολάου, «Κάτι τρέχει με την οικογένεια»
(Πατάκη, 2018). Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο του Δ. Παπανικολάου που
διαβάζουμε – και όσο μπορεί να κάνει κανείς σχέδια στην εποχή μας, δεν θα είναι
το τελευταίο.
Η σκέψη του είναι
παλλόμενη, οι θεματικές του καίριες (η κεντρική: η κρίση που μαστίζει την
ελληνική οικογένεια, ειδικότερα κατά την τελευταία δεκαπενταετία) ορισμένα από
τα επιχειρήματα του ευθύβολα και πειστικά – ενώ ο τρόπος ανάγνωσης του πάνω σε εγχώρια
έργα τέχνης (ταινίες, θεατρικά έργα και βιβλία – «πολιτιστικά κείμενα», ο ίδιος
τα αποκαλεί), που παραθέτει και αναλύει, έχει κάτι το εξαιρετικά γόνιμο.
Ενοχλεί, ωστόσο, μία
μορφή στράτευσης που είναι ορατή στην προσέγγισή του; (Στράτευσης σε τι; Στο να
στήσουμε προγραμματικά αυτί στην διαφορετικότητα λχ του φύλλου και της
σεξουαλικότητας – των συγγραφέων και της κοινωνίας). Και ναι – και όχι.
Ναι. Διότι σε διάσπαρτα
σημεία του δοκιμίου του είναι εμφανής η παρουσία ένας ‘δακτύλου’ που σου
υποδεικνύει «να δες, εδώ – κι εδώ – μα δες το!».
Όχι. Επειδή έχουμε,
πράγματι, πολύ δρόμο ακόμη, για να προχωρήσουμε ως άτομα, αλλά κι ως κοινωνικό
σύνολο, πέρα από τα καλούπια σκέψης και νοοτροπίας που έθρεψαν, όχι μόνον εμάς,
αλλά και τους γονείς και τους παππούδες μας, για πλήθος ζητημάτων σχετικά με το
τί είναι και το πώς λειτουργεί η οικογενειακή εστία – στην ελληνική της εκδοχή.
Δύο θαυμάσιες ταινίες – αυτής της περιόδου.
«Η τελευταία μονομαχία»
του Ρ. Σκοτ και «Το χέρι του Θεού» του Π. Σορεντίνο.
Είχε χρόνια, κατά τη γνώμη μας, ο Ρίντλει Σκοτ να μας
δώσει ένα τόσο δυνατό –μεστό και συνάμα γεμάτο σφρίγος– κινηματογραφικό έργο.
Μία ιστορία με τρείς αφηγητές –όπως πρώτος το έκανε στο σινεμά ο Α. Κουροσάβα
στο «Ράσομον» πριν από 71 περίπου χρόνια– όπου ο θεατής καλείται να αποφασίσει
με τα όσα του προσφέρονται, τι τελέστηκε και τι επινοήθηκε. Όπως, εξάλλου,
συμβαίνει καθημερινά στην ζωή μας.
Μόνο που εδώ ο
Σκοτ (ο οποίος, σημειωτέον, δεν φιλμάρει ουδέτερα – καθότι παίρνει, εν τέλει,
θέση) το κάνει πάνω στο είδος των ιπποτικών αφηγήσεων, αναποδογυρίζοντας όλα τα
στερεότυπα του είδους.
Συμπεριφέρεται σαν
ένας αντι-τροβαδούρος της ιπποσύνης, ο οποίος διόλου υπόγεια ή τάχα υπαινικτικά,
μάς μιλάει για την ανθρώπινη συνθήκη στην διαχρονία της – όπως και για τι εστί
να είσαι γυναίκα σε έναν κόσμο ανδρών, όχι μόνο κατά τον Μεσαίωνα, αλλά,
δυστυχώς, ακόμη και στην εποχή μας.
Πρόκειται για μία
ξεχωριστή ταινία, της οποίας ακόμη και τα λίγα μικρά ψεγάδια (στον ρυθμό της
κυρίως) προσμετρούνται εν τέλει στα θετικά της, μιας και δίνουν στον θεατή τον
απαραίτητο χρόνο που χρειάζεται, για να συλλογιστεί βαθύτερα πάνω στα φιλμικά
τεκταινόμενα.
[Δεν υπάρχει, εξάλλου, επαρκής λόγος να
«μαζεύει» κάποιος τον ενθουσιασμό του απέναντι έργα που δεν κραυγάζουν για την
επαναστατικότητά τους – διότι οργανικά την εμπεριέχουν].
«Το χέρι του Θεού» του Π. Σορεντίνο.
Μεγάλος δημιουργός είναι
εκείνος που, ενώ κάλλιστα μπορείς να φανταστείς τι θα μπορούσε να πάει στραβά λόγου
χάριν σ’ ένα καινούργιο έργο του, αυτός επιτυγχάνει να βγάζει ενώπιον σου ένα ακόμη λαγουδάκι απ’
το μαύρο ημίψηλό της τέχνης του.
Ο
Σορεντίνο, όχι μόνον αποφεύγει να μιλήσει για το παρελθόν χωρίς να καταφύγει στις
ευκολίες (και τις παγίδες) της νοσταλγίας, να αυτοβιογραφηθεί δίχως να υποκύψει
σε μελό και ναρκισσιστικά σχήματα, να μιλήσει για την εμπειρία που ενταφίασε
την εφηβική του ηλικία πέρα από αυτό-αναφορές που θα προκαλούσαν οίκτο ή
πιθανών και πλήξη, καταφέρνει να στήσει έναν ολόκληρο κόσμο.
Τον
κόσμο που βίωσε ως έφηβος στην Νάπολη της δεκαετίας του ’80. Έναν κόσμο με τα ποικίλα
(αστικά και παραθαλάσσια) χρώματα και τα σκοτάδια του, την πίστη και την
απιστία του. Τις σκληρές αλήθειες και τις αναγκαίες ονειροπολήσεις του.
Τον
Σορεντίνο, θαρρώ, όσοι τον αγκαλιάσαμε με το «Youth» και την «Τέλεια Ομορφιά», εδώ θα τον
αγαπήσουμε. Ενδεχομένως, όπως εκείνος εξακολουθεί να αγαπά τον Φελίνι και τον
Μαραντόνα.
Στίχοι - Μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος
Ερμηνεία: Πάνος Δρακόπουλος
[Στο πλαίσιο της θεματικής "Άδουσα ποίηση"
του Εργαστηρίου δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής "ΤΟ ΚΟΧΥΛΙ"]
Στην μνήμη του Αυγουστίνου
Εικονοληψία: Μαρία Παπαδόσηφου
Ρόδος - Δεκέμβριος 2021
