Τα παλαιότερα χρόνια, ειδικά στην Ελλάδα, η εκλαΐκευση της επιστήμης
θεωρούταν υπόθεση τρίτης ή τέταρτης κρισιμότητας ως προς τα θέματα που αφορούν
τη γνώση καθεαυτή, αλλά και την κοινωνική της υπηρεσία. Κυρίως απ' τους
αλαζόνες του εκπαιδευτικού-ακαδημαϊκού χώρου (αυτούς που θα μπορούσε να
αποκαλέσει κανείς «πλατωνίζοντες» –
διότι στον Πλάτωνα διάβαζαν αφετηριακά αυτήν την στρεβλή διαβάθμιση).
Πρόκειται για μια εσφαλμένη, από κάθε άποψη, αντίληψη.
Γιατί; Διότι, πρώτον, απαιτούνται πολλαπλές νοητικές και επικοινωνιακές
ικανότητες για να εκλαϊκεύσεις σωστά και με επιτυχία.
Κι, επίσης, στις μέρες μας, όπου, ενώ καλπάζουν μπροστά στα μάτια της
ανθρωπότητας τα νέα δεδομένα πλήθους επιστημών – συνάμα διευρύνουν την απήχησή
τους όλες οι μεγάλες θεωρίες συνωμοσίας και οι λεγόμενες «ψευδοεπιστήμες» (απ’ την ψευδο-θεωρία της επίπεδης γης μέχρι
την αστρολογία – βλ. χαρακτηριστικά το βιβλίο για το οποίο θα μιλήσουμε
ακολούθως).
Μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας, φαίνεται, πως αδυνατεί να αφομοιώσει τον
όγκο και τον πλούτο των επιστημονικών ευρημάτων – και σ' αυτό χρειάζεται να
έχει με το μέρος του όχι μόνο τους ειδικούς, αλλά τους βαθύτερα μορφωμένους
ανθρώπους: επαναλαμβάνουμε, με το μέρος του κι όχι, απέναντι του – και ούτε με
την μύτη τους στον 7ο ουρανό.
ΜΙΑ ΟΛΟΕΝΑ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗ ΤΑΣΗ ΣΤΟ You Tube
Στο YouTube μία νέα γενιά Ελλήνων επιστημόνων με αγάπη και για το πεδίο
τους, αλλά και με υψηλή αίσθηση του κοινωνικού αγαθού που αποτελεί η επιστήμη,
έχει εδώ και καιρό αναλάβει να εκλαϊκεύσει πολλές πτυχές τόσο των θετικών, όσο
και των ανθρωπιστικών σπουδών.
Το κανάλι Astronio είναι απ' τις πιο δυναμικές περιπτώσεις
– αυτού του φαινομένου.
Άλλες φορές αυτόνομα κι άλλες φορές σε συντονισμό με παρόμοια κανάλια και
τους δημιουργούς τους, έχει πετύχει να διαμορφώσει μία κοινότητα μάθησης – άλλοτε με κάθετο κι άλλοτε με οριζόντιο τρόπο –
άλλοτε με απευθείας διάδραση κι άλλοτε με μονολογικές ενημερώσεις ή με
αξιόλογες συνεντεύξεις.
Ό,τι θα έπρεπε να κάνουν τα τηλεοπτικά κανάλια δεκαετίες τώρα (με τους
παχυλούς τους προϋπολογισμούς) – το παράγουν και το πετυχαίνουν με οικεία κατά
κανόνα και πολύ λιγότερα μέσα, εκτός απ’ το
Astronio, προσωπικές πρωτοβουλίες, όπως το Greekonomics, το PC Steps, το Human Nature, η Καθημερινή Φυσική, The Sκeptic Theory, The Mad Scientist κα – για να αναφερθούμε ενδεικτικά σε μερικά μόνο απ’ αυτά κι από πρόσθετα επιστημονικά,
φιλοσοφικά και τεχνολογικά πεδία[1].
Τα τηλεοπτικά κανάλια –με ελάχιστές εξαιρέσεις (όπως η πάλαι ποτέ εκπομπή
όαση στην ΕΤ3 «Ανιχνεύσεις» που έχει
περάσει πλέον στο Διαδίκτυο ως πλατφόρμα) – βρίσκουν αντιδημοφιλείς τέτοιες
θεματικές.
Και έτσι: δώστου στο καθημερινό-μέινστριμ μιντιακό τοπίο Αστρολογίες, λάιφστάιλ-λάιφστάλιν και
αυτοκαταναλωτισμούς – που εξακολουθούν να μας κρατάνε υποχείρια μιας
μη-σκέψης και μιας νοοτροπίας που μάς κρύβει τον κόσμο.
Στην τελευταία εκπομπή του Astronio[2] με καλεσμένο, όχι απλώς έναν καθηγητή
Κβαντικής Φυσικής, αλλά μία εξέχουσα μορφή του Ελληνικού Πανεπιστημίου, τον
Στέφανο Τραχανά, ακούγεται πλάι στα πάμπολλα ενδιαφέροντα για την επιστήμη
ζητήματα και μια παραδοχή του συνεντευξιαζόμενου προς τον δημιουργό του Astronio Παύλο Καστανά, που συνοψίζει, κατά τη
γνώμη μας, όχι μόνο την επιτυχία του εν λόγω καναλιού, αλλά και την συμβολή
όλων των αντίστοιχων αξιόλογων προσπαθειών: «Στοιχημάτισες στην καλή πλευρά της ελληνικής κοινωνίας και αυτή στο
ανταπέδωσε γενναιόδωρα».
Ο Στ. Τραχανάς, με το ξεχωριστό επί δεκαετίες έργο του στις Παν/κες
Εκδόσεις Κρήτης και στα διαδικτυακά μαθήματα Mathesis, αποφαίνεται σωστά.
Υπάρχει ένα δυναμικό – κάτω απ’ την οχλαγωγία και τους λαϊκισμούς του τόπου
μας και της εποχής μας – το οποίο παράγει πολιτισμικά αγαθά πρώτης αξίας. Και η εκλαΐκευση της
επιστήμης είναι ένα απ’ αυτά.
Χρειαζόμαστε όλοι – στο να συμπράξουμε, ειδικά στην Ελλάδα, στην
αποδυνάμωση του ανορθολογισμού, στον οποίο μας έχει μυήσει η μέσα μας Ανατολή – και οι πίστεις και οι απιστίες που απορρέουν απ’ την βαριά κληρονομιά της.
Εν έτει 2024 – ζούμε σ’ έναν τόσο σύνθετο κόσμο που αδυνατούμε να
κατανοήσουμε όσο χρησιμοποιούμε τα ανορθολογικά κι απλοϊκά εργαλεία της
Ανατολής.
Διότι, όπως γράφτηκε σωστά σ’ έναν τοίχο
στην Τουρκία, στην αρχή της πρόσφατης πανδημίας του Covid-19: «Όλοι μελέτησαν Θρησκευτικά, αλλά, η ερώτηση
ήλθε απ’ την Βιολογία»!
«ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ: Ένας
οδηγός πλοήγησης»
Επείγει, επομένως, να κλείσουμε, ο καθένας με τους τρόπους, τα μέσα και
τους επιμέρους μας ρόλους, την ψαλίδα μεταξύ της σύγχρονης επιστήμης και της
κοινωνίας.
Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, εδώ και 4 περίπου δεκαετίες, το
επιχειρούν – με συνέπεια, σπουδή, υψηλής ποιότητας συγγραφικό υλικό και
μεταφράσεις, ενώ δεν περνάει απαρατήρητη η καλαισθησία που αποπνέει η έντυπη
μορφή των βιβλίων τους.
Στον συλλογικό τόμο, με τίτλο «ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ: Ένας οδηγός πλοήγησης» (Επιστημονική επιμέλεια:
Μανώλης Πλειώνης), που βγήκε μόλις πέρσι, μία σειρά επιστημόνων κατονομάζουν,
αναλύουν κι ερμηνεύουν τις πιο διαδεδομένες ανά την υφήλιο θεωρίες συνωμοσίας
που αντί να υποχωρούν μέσα στον υποτιθέμενο εκδημοκρατισμό των μέσων και των
πόρων του 21ου αιώνα, πολλαπλασιάζονται κι εντείνονται.
[Ενδεικτικά: «Η
(Μη) Προσσελήνωση Apollo», «Η επίπεδη Γη»,
«Τα Νέφη τύπου contrail και αεροψεκασμοί», «Η (Μη) Ανθρωπογενής κλιματική
αλλαγή», «Ο Πληθυσμιακός έλεγχος, ο Covid-19 και οι εμβολιασμοί», «Η Αστρολογία»][3].
Οι άνθρωποι της επιστήμης έχουμε χρέος να αντιλαμβανόμαστε τον ανορθολογικό
πυρήνα μέσα σε κάθε άνθρωπο (πρώτα πρώτα μέσα στον ίδιο μας τον εαυτό) – σε
κάθε εγκέφαλο – σε κάθε ψυχισμό – και να ανταποκρινόμαστε στην πρόκληση της κάθε
μιας περίστασης με ενσυναίσθηση και κοινωνική ευθύνη.
Έχουν μεγάλη πέραση οι ψευδοεπιστήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας στην εποχή
μας. Και οι αιτίες της δημοφιλίας τους είναι ποικίλης τάξεως. Οι συγγραφείς
εδώ, κεφάλαιο με κεφάλαιο, φωτίζουν διαφορετικές πτυχές αυτής της εξαπάτησης.
Δεν αναδεικνύουν όμως, κατά τη γνώμη μας, επαρκώς το ανθρωπολογικό
υπόστρωμα αυτού του φαινομένου – ας αρκεστούμε σε μία μόνο φράση γι’ αυτό: οι
άνθρωποι είμαστε αγελαία όντα, με εγκέφαλο ανεπτυγμένο κυρίως να επιλύει
προβλήματα τοπικής κλίμακας και άλλης συνθετότητας απ’ την σημερινή –
παγκοσμιοποιημένη, πλήρως εκβιομηχανισμένη και συνάμα ψηφιακή πραγματικότητα.
Ακόμη, έχουμε μερικές μικρο-ενστάσεις κυρίως για τη γλώσσα που
χρησιμοποιούν οι συγγραφείς (εκπέμπεται συχνά ένας ορισμένος ακαδημαϊκός
κώδικας που ενδεχομένως αποθαρρύνει το αμύητο, πλην ενδιαφερόμενο αναγνωστικό
κοινό), όμως αυτό είναι ήσσονος σημασίας.
Το μείζον είναι να μοιράζεται η γνώση – να βάζουμε αναχώματα στην
υπονόμευση, στην υποτίμηση ή, ακόμη, και στην παρώδησή της.
1η δημοσίευση:
εφημερίδα ΡΟΔΙΑΚΗ, 26/7/2024
[1] Για μία πρώτη λίστα καναλιών στο ελληνικό YouTube σε σχέση με την
επιστήμη - βλ. https://www.astronio.gr/greek-science-youtube/
[3] Αναλυτικότερα βλ. https://cup.gr/book/pseydoepistimes-kai-theories-synomosias/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου