Εικαστικό: Pawel Kuczynski
«Η βλακεία των ανθρώπων είναι
ότι έχουν μια απάντηση για όλα.»
Μίλαν Κούντερα
Γιατί σχολιάζουμε τα πάντα – με τέτοια ευκολία – με τόση βιασύνη – με αχόρταγη, όσο κι αστόχαστη, τόσο συχνά, διάθεση;
Όχι, δεν μας έλκει πρωτίστως η επιφάνεια των πραγμάτων.
Σε απόσταση με αυτό που συνήθως ακούμε ως ερμηνεία του φαινομένου: μοιάζει να μας αποπλανεί η ίδια η γνώμη που σχηματίζουμε – ειδικά, όταν βρισκόμαστε σε τριβή μόνο με την επιφάνεια των πραγμάτων.
Ή ακούμε ελάχιστα, ή –το χειρότερο– δεν ακούμε καθόλου εκείνη την εσωτερική φωνή που ξέρει να μας ρωτάει επαναληπτικά: «Γνωρίζεις την ιστορία που καλείσαι να σχολιάσεις σε βάθος; Είσαι καλά πληροφορημένος; Είσαι αξιόπιστα πληροφορημένος;
Έχεις, αν όχι τα πλήρη στοιχεία – τουλάχιστον τα επαρκή;»
Και εδώ είναι η δεύτερη παράμετρος του προβλήματος: η εποχή μας και η ‘αγορά’ της (πραγματική ή ψηφιακή) μάς ζητάει να απαντάμε με ανεπαρκή στοιχεία.
Κι αν κάποιος σε παρακινήσει να ελέγξεις τι ήδη δήλωσες – συχνά πυκνά επιστρατεύεις όλα τα όπλα με τα οποία σε οπλίζει η αδιαλλαξία – όχι, η αποδοχή του λάθους σου: την σαχλή ειρωνεία, τον εξυπνακισμό έως και τη γλώσσα της επιθετικότητας και του μίσους.
Σε άλλους ανθρώπους ο σκεπτικισμός καλλιεργείται με την εμπειρία: των σχέσεων και της τέχνης. ‘Τα φαινόμενα ξέρουν ν’ απατούν’ – μάς το υποδεικνύουν ένα σωρό αληθινές σχέσεις με άλλους ανθρώπους και με πολύπλοκες καταστάσεις και, φυσικά, συμβιώνοντας με σημαντικά μυθιστορήματα (απ’ τα πιο «ταπεινά» της αστυνομικής λογοτεχνίας μέχρι την πεζογραφία της «πρώτης γραμμής», καθώς, όπως σωστά παρατηρεί ο Μ. Κούντερα: “Η σοφία των μυθιστορημάτων είναι ότι έχουν μια ερώτηση για όλα” - Σημ.2), με ταινίες (ενδεικτικά – απ’ τα απύθμενη σχετική δεξαμενή: το μεγαλύτερο μέρος της φιλμογραφίας του Αλ. Χίτσκοκ, του Στ. Κιούμπρικ ή, απ’ την πιο πρόσφατη εποχή, του Κρ. Νόλαν, του Ρ. Έστλουντ, του Τσ. Κάουφμαν, του Ρ. Τζόνσον κοκ) ή με θεατρικά έργα (απ’ τις κωμωδίες παρεξηγήσεων μέχρι τον Λ. Πιραντέλο και τα αριστουργήματα της αρχαίας τραγωδίας).
Σε άλλους, ο σκεπτικισμός καλλιεργείται απ’ το σχολείο και το πανεπιστήμιο – την οργανωμένη εκπαίδευση. Μέσω ποικίλων πτυχών, στάσεων και πρακτικών της: είτε έρχονται απευθείας απ’ την φιλοσοφική μήτρα, είτε μέσω κάποιου γόνιμου βλαστού της: πχ την μετριοπάθεια του σωστού επιστήμονα, την επιχειρηματολογία ή, εσχάτως, τον μιντιακό εγγραμματισμό.
Σε άλλους, τέλος, ο υγιής σκεπτικισμός δυναμώνει συνδυαστικά: η καθημερινότητα λειτουργεί –σύμφωνα μ’ αυτήν την αξιοθαύμαστη προοπτική– με τη μορφή παιδείας – και η παιδεία με την μορφή καθημερινού τρόπου ζωής.
Η εποχή μας, ωστόσο, λατρεύει την βιασύνη – το αποτέλεσμα και όχι την κυοφορία του – τις πρώτες ενδείξεις κι όχι τον έλεγχο τους. Επίσης αποθεώνει την αξία του να έχεις γνώμη και να την εκφράζεις.
Αυτό φαντάζει στις μέρες μας – σχεδόν στα όρια του ιερού.
«Δεν έχω το δικαίωμα της γνώμης;» ενίσταται η σύγχρονη συνείδηση που γεμίζει τη δημόσια σφαίρα με «απόψεις», «εκτιμήσεις», «εντυπώσεις» που έχουν συλληφθεί κι επικοινωνηθεί στο πόδι. «Γνώμες» που δεν έχουν περάσει απ’ το φίλτρο και τα ευρήματα καμίας έγκυρης γνώσης.
Δεν περιφρουρεί την ιερότητα της έκφρασης η αποκοτιά, η βιασύνη ή, πολύ συχνά, ο ναρκισσισμός που την υποβάλει. Γι’ αυτό και παρατηρούμε χαρακτηριστικά ακμής του δημόσιου λόγου – και χαρακτηριστικά παρακμής του.
Ας δούμε κατάματα – τι ισχύει: Δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου – για να βαρύνει η άποψη μας σε τέτοιο βαθμό για το άλφα ή το βήτα ζήτημα.
Δεν είμαστε καν σε ψηφιακές προσομοιώσεις του Κολοσσαίου – ακόμη κι αν πάρα πολλοί εκλαμβάνουν το περιβάλλον των κοινωνικών μέσων (social media) ως τέτοιο και φέρονται αναλόγως.
Και στην περίπτωση που όντως έχει μία κάποια βαρύτητα η παρέμβασή μας – έχουμε πολλαπλάσια ευθύνη να μη μιλήσουμε αστόχαστα.
Και κυρίως: να τοποθετηθούμε δίχως προκαταλήψεις – οι οποίες, στην σημερινή σύνθετη κοινωνική πραγματικότητα, ένα μόνο παράγωγο έχουν: βλάπτουν.
Οι προκαταλήψεις: το μέγα μας διανοητικό, ηθικό και ψυχολογικό μας αυτό-γκολ. Ο πραγματικός υποβολέας πλήθους «απόψεων» μας.
Οι προκαταλήψεις. Το ακριβώς αντίθετο της σκέψης.
Και της αλήθειας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
Σημ. 1 - Σχετικά με τον τίτλο του άρθρου: Πρβλ. Ουστίνοφ Πίτερ, Προσοχή Προκαταλήψεις!, (Μετ. Καλλιγέρη Εύη) εκδ. Ελληνοεκδοτική, Αθήνα, 2004. Στο οπισθόφυλλο κιόλας διαβάζουμε: «Μου αρέσει να ζωγραφίζω την ώρα που μιλάω. Αν μου ζητούσαν να ζωγραφίσω την προκατάληψη, θα σχημάτιζα στο χαρτί μια κλειδωμένη πόρτα, αφού οι προκαταλήψεις είναι κλειδωμένες πόρτες για δωμάτια που δεν περνά φρέσκο αεράκι και μέσα στα οποία πιθανόν τα πάντα είναι καλυμμένα με ιστούς αράχνης. Τώρα θα νόμιζε κανείς ότι κάθε λογικός άνθρωπος που μπαίνει σε ένα τέτοιο δωμάτιο αμέσως ανοίγει τα παράθυρα. Όμως μερικοί άνθρωποι δεν προσέχουν καν την αποπνικτική ατμόσφαιρα. Συχνά ούτε και κατά τη διάρκεια μιας αιωνιότητας».
Σημ. 2: Πρβλ. επίσης Κούντερα Μίλαν, Η τέχνη του μυθιστορήματος, (Μετάφραση: Φίλιππος Δρακονταείδης). Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1988, σελ. 30: «Το πνεύμα του μυθιστορήματος είναι το πνεύμα της πολυπλοκότητας. Κάθε μυθιστόρημα λέει στον αναγνώστη: «Τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα απ’ότι νομίζεις». Αυτή είναι η αιώνια αλήθεια του μυθιστορήματος.[...] Για το πνεύμα των καιρών μας ή η Άννα έχει δίκιο ή ο Καρένιν ̇ κι η παλιά σοφία του Θερβάντες, που μας μιλάει για τη δυσκολία της γνώσης και για την ασύλληπτη αλήθεια, φαίνεται ενοχλητική και άχρηστη».
1η δημοσίευση:
Εφημ. ΡΟΔΙΑΚΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου