"Sapiens": μερικές σκέψεις

Φωτογραφία: Θάλεια Δ.

Είναι γνωστό πως τα τελευταία έργα του Γ. Ν. Χαράρι («Sapiens», «Homo Deus», «21 μαθήματα για τον 21^ο αιώνα») τον μετέτρεψαν, στη διάρκεια μίας μόλις δεκαετίας περίπου, από έναν ανερχόμενο καθηγητή μεσαιωνικής ιστορίας του Παν/μίου της Ιερουσαλήμ σε έναν παγκόσμιας εμβέλειας στοχαστή και δημοσιολόγο.

 

Μελετάμε την Ιστορία, όχι για να αποφύγουμε την επανάληψη των λαθών μας, αλλά για να έχουμε κατά νου ένα μεγαλύτερο φάσμα επιλογών ενώπιον του παρόντος και του μέλλοντος μας, υποστηρίζει με δύο δείκτες μεγαλύτερης ταπεινοφροσύνης έναντι των παλαιοτέρων ιστορικών ή φιλοσόφων που συντονίζονταν στην παραδοχή του ότι αν δεν γνωρίζεις την ιστορία σου είσαι καταδικασμένος να την ξαναζήσεις (απόηχος του πλατωνικού δόγματος ‘ουδείς εκών κακός’ – δεν νομίζετε;).

 

Δεν είναι το μοναδικό σημείο απόκλισης του Χαράρι σε σχέση με τον άμεσο επιστημονικό του τομέα – την ιστοριογραφία. Η σύμμειξη της αφήγησης του παρελθόντος με πεδία, όπως η εξελικτική βιολογία, η κοινωνική ψυχολογία ή ακόμη και η ίδια η φυσική ή η χημεία, προσφέρει, κατά τη γνώμη μου, τόσο στον ίδιο, όσο και στον αναγνώστη του, μία ευρύτερη και συνάμα πιο βαθιά προοπτική να το αντιληφθεί και να το κατανοήσει – όπως και την εποχή μας.

 

Ο Χαράρι επιμένει σε δύο συμπεράσματα της έρευνας του που, ενώ δεν τον κάνουν πρωτότυπο σε σύγκριση με άλλους διανοητές – τού δίνουν το έναυσμα και τη δυνατότητα να μιλήσει άμεσα και εύληπτα, όσο κανείς άλλος: Πρώτον, ότι ο σάπιενς έχει πετύχει την μέχρι στιγμής επιβίωση του, όσο και την ποικιλία των πολιτιστικών του προϊόντων, εξ αιτίας της φαντασίας του (από το χρήμα μέχρι τις θρησκείες και από τους οργανισμούς, δημόσιους ή ιδιωτικούς, μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα, όλα τους, αναγνωρίζονται ως προϊόντα της φαντασίας μας). Και δεύτερον, ότι οι άνθρωποι είναι όντα της αφήγησης. Μαθαίνουν, διδάσκουν, συνεργάζονται μέσω των ιστοριών. Όχι μέσω των δεδομένων, των στατιστικών ή των εξισώσεων, αλλά μέσω των καλοφτιαγμένων ιστοριών.

 

Αυτό εξηγεί και την πρόθεσή του να βγει η Ιστορία του είδους μας έξω από τα ακαδημαϊκά στεγανά. Δε είναι της παρούσης μία κριτική στο «Σάπιενς» (το 2011 η πρώτη του έκδοση, το 2015 στα ελληνικά, από τις εκδ. Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση του Μ. Λαλιώτη) το οποίο γράφτηκε, εκτός των άλλων, και γι' αυτόν τον λόγο. Αρκούμαι εδώ να πω, ότι συνυπογράφω το εγχείρημα: είναι πολύ μεγάλη η απόκλιση της ακαδημαϊκής ιστορίας (και τόσων άλλων επιστημών) από την δημόσια τους χρήση κι εξακτίνωση – επομένως, έργα, όπως το «Σάπιενς» θεραπεύουν ένα διόλου μικρής σημασίας πολιτισμικό κενό.

 

Η πρόσφατη μεταφορά του Sapiens σε γκράφικ νόβελ –η αφορμή γι’ αυτές τις πρόχειρες σκέψεις– το καθιστά πλέον προσιτό στα μεγάλα παιδιά και στους εφήβους.

 

Αξιοποιώντας τη σημειολογία, όσο και τους τρόπους αφήγησης ειδών, όπως τα κόμικς, τα τηλεοπτικά σόου (πχ τα ριάλιτυ), ή ακόμη και τα αστυνομικά μυθιστορήματα, ο Χαράρι και οι συνεργάτες του (ο Ντ. Βαντερμίλεν και ο Ντ. Κασανάβ) διαμορφώνουν ένα απολαυστικό έργο, που τέρπει συνάμα και διδάσκει. Στο 1^ο τόμο εξιστορώντας τι; Τον αφηγηματικό μίτο που ξεκινάει με την Μεγάλη Έκρηξη και φτάνει μέχρι την επικράτηση του σάπιενς έναντι των άλλων ανθρώπινων ειδών στον πλανήτη μας κατά την τροφοσυλλεκτική περίοδο.

 

Ακριβώς επειδή ο Χαράρι ξέρει να συντάσσει ιστορίες και οι γνώσεις του πάνω σε όποιο επιστημονικό επίπεδο διαπραγματεύεται είναι αιχμής, όπως και εξ αιτίας του ότι το χιούμορ στα κείμενα και στον εικαστικό διάκοσμο του έργου είναι πανταχού παρόν, θα χαιρόμουν πολύ με την ιδέα να συμπεριληφθεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο (θεσμικά ή με την πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών) στη βιβλιογραφία που αφορά τη σχολική μας ζωή. Ειδικά στην Ελλάδα, που ο τομέας της Βιολογίας (ναι, ο τομέας της χρονιάς για όλο τον κόσμο λόγω κόβιντ!) είναι σταθερά υπονομευμένος ήδη στις θεμελιώδεις παραδοχές του: θα άξιζε λχ να δούμε κάποτε πόσοι απόφοιτοι του ελληνικού Λυκείου είναι απλώς και μόνον εξοικειωμένοι με την θεωρία της εξέλιξης.

 

Το «Σάπιενς», όμως, τόσο ως ιστορικό βιβλίο, όσο κι ως γκράφικ νόβελ, δεν είναι για να το περιορίσει κανείς στην επικράτεια ενός ή περισσοτέρων συστημάτων εκπαίδευσης. Συνιστά, θαρρώ, παναθρώπινη πρόκληση: για αυτό-κατανόηση και σκέψη – ελεύθερη σκέψη.