Μιχάλης Αλμπάτης: Όταν οι νεκροί μιλούν και η λογοτεχνία ζωντανεύει

Το πρώτο μυθιστόρημα του Μιχάλη Αλμπάτη, «Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους» (εκδ. Νήσος, 2022), αποτελεί μια από τις πιο δυνατές ελληνικές λογοτεχνικές εμπειρίες των τελευταίων ετών. Καλογραμμένο, στοχαστικό, απολαυστικό και με εμφανή εκδοτική επιτυχία —η τρέχουσα έκδοση φέρει την επιγραφή «18η χιλιάδα». Μάλιστα, μόλις στις 22 Αυγούστου ανακοινώθηκε και η πρώτη του μετάφραση σε άλλη γλώσσα: στα βουλγαρικά, από τη μεταφράστρια Irena Alexieva και εκδότρια την Nevena Dishlieva-Krysteva.

Παρά τις διακρίσεις, δεν είναι τυχαίο ότι η πορεία του δεν ήταν εύκολη. Πριν κυκλοφορήσει, απορρίφθηκε από περισσότερους από 20 εκδότες, γεγονός που καταδεικνύει τη δύναμη της πρωτοτυπίας και την τόλμη του συγγραφέα να προσεγγίσει την ανθρώπινη εμπειρία με αυθεντικότητα και βάθος.

Κεντρικό εύρημα είναι ένας 15χρονος που μπορεί να ακούει τα λόγια των νεκρών πριν απ’ την ταφή τους. Αυτή η υπερφυσική δυνατότητα δεν είναι απλώς αφηγηματικό τέχνασμα· λειτουργεί ως πρίσμα για να αναδειχθεί όλος ο πλούτος της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της κοινωνικής πραγματικότητας. Μέσα από τις συνομιλίες με τους νεκρούς ξεδιπλώνεται μια τοιχογραφία ηθών, αντιλήψεων, προκαταλήψεων και κοινωνικών στάσεων που υπερβαίνει κατά πολύ την κρητική δεκαετία του 1950. Οι μικρές καθημερινές υποκρισίες, οι εφησυχαστικές συνήθειες, αλλά και οι μεγάλες τραγωδίες και χαρές των ανθρώπων αναδύονται με γλαφυρότητα και ευκρίνεια.

Το έργο λειτουργεί σαν ένα «μυθιστόρημα μιλ φέιγ» (mille-feuille): με αναρίθμητα δηλαδή υπόβαθρα και εγκιβωτισμένες ιστορίες. Από τα παγανιστικά έθιμα της αρχαιότητας και τις βυζαντινές αντιλήψεις για τον θάνατο, έως την ατμόσφαιρα της δημοτικής μούσας και τις καθημερινές κοινωνικές διαπλοκές, ο Αλμπάτης πλέκει ένα αριστοτεχνικό δίκτυο θεμάτων, συναισθημάτων — νοούμενων και υπονοούμενων. Κάθε κεφάλαιο, κάθε διάλογος μεταξύ ζώντων και νεκρών, κάθε σημαίνουσα λεπτομέρεια έχει πολλαπλές αναγνώσεις, καταφέρνοντας ν’ αναδείξει την πολυπλοκότητα της ζωής.

Η σεξουαλικότητα παρίσταται επίσης με συναρπαστική ποικιλομορφία, ως αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης: από την φυσική ορμή της σάρκας και την αγοραία αναζήτηση ηδονής, έως την ερωτική συνεύρεση που αποκαλύπτει κάτι αιώνιο μέσα στη φθαρτή μας ζωή.

Ορισμένοι αναγνώστες —ευτυχώς, λίγοι— έχουν κατηγορήσει το έργο για σεξισμό. Ωστόσο, μοιάζει περιοριστικό να απαιτεί κανείς από τη λογοτεχνία να αγνοεί την πραγματικότητα και να επιλέγει μόνο ό,τι θεωρεί «επιθυμητό» σύμφωνα με τις ιδέες, τα κοινωνικά του προτάγματα ή τα γούστα του.

Ο Αλμπάτης δεν χαϊδεύει τον αναγνώστη· παρότι δε θέλει να τον αποξενώσει από τον μύθο που έχει πλάσει, τον προκαλεί να δει τη ζωή με όλες τις όψεις της: έντονες, αντιφατικές, συχνά σκληρές, αλλά πάντα με τη βαθιά τους αντιστοιχία με τον κόσμο μας.

Ένα ακόμη στοιχείο που καθιστά το βιβλίο ξεχωριστό είναι το χιούμορ. Παρότι η παρουσία του θανάτου απλώνεται πάνω απ’ όλες τις μικρο-ιστορίες του βιβλίου, οι σελίδες του συχνά γεμίζουν μ’ εύστοχες παρατηρήσεις, ειρωνικές πινελιές και στιγμές ευθύβολης ή καλυμμένης σάτιρας, που χαρίζουν στον αναγνώστη μια ισορροπία ανάμεσα στη σοβαρότητα και την απόλαυση. Το χιούμορ όχι μόνο δεν υποβαθμίζει την ουσία των τεκταινομένων, αλλά αντιθέτως αναδεικνύει την ανθρώπινη πλευρά τόσο των χαρακτήρων όσο και των σχέσεων τους και κάνει την αφήγηση πιο ζωντανή και τρισδιάστατη.

Ο Αλμπάτης, άλλωστε, εμπνέεται από τον τόπο και την ευρεία παιδεία του — η οποία περιλαμβάνει συγγραφείς όπως ο Άρθουρ Μίλλερ και ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Η ελευθερία και η αλήθεια εμφανίζονται στις σελίδες του ως ταυτόσημες έννοιες. Μέσα από αυτή την προσέγγιση, πολλοί αναγνώστες ανακαλύπτουν όχι μόνο μία ανοιχτή λογοτεχνία, που τους περιέχει, αλλά και μια δύναμη που βοηθά στη συμφιλίωση τους με την απώλεια και στην στοχαστικότερη κατανόηση της ζωής.

Ανακαλύψτε τους «Νεκρούς» του Μιχάλη Αλμπάνη και αφήστε το βιβλίο να λειτουργήσει σαν μια δροσερή καλοκαιρινή νεροποντή στην ψυχή σας: ξυπνώντας συναισθήματα, σκέψεις και μία αίσθηση θαυμασμού για την ίδια τη ζωή, όπως η αληθινή λογοτεχνία ξέρει να χαρίζει.

1η δημοσίευση: 

εφημερίδα ΡΟΔΙΑΚΗ